ميوه، نوشابه هاي رژيمي و خيلي از توصيه هاي ديگري که به ديابتي ها مي شود، زياد حقيقت ندارد . ما حقيقت را از زبان دکتر وفا مي شنويم...
ديابت شيرين اولين بار در سال 1552 قبل از ميلاد در پاپيروس هاي مصري توصيف شد. حشرات دور ادرار شيرين کساني که ادرار زيادي دفع مي کردند، جمع مي شدند و افرادي که ادرار شيرين را مي چشيدند، مي توانستند به تشخيص برسند...
طبق برآورد فدراسيون بين المللي ديابت در سال 194،2003 ميليون ديابتي در سراسر جهان زندگي مي کنند و تخمين زده مي شود که در سال 2025 اين تعداد به 333 ميليون نفر برسد. با توجه به اين که ديابت براي سلامت جهانيان يک تهديد است، مي توان گفت که بالغ بر 6/3 درصد از جمعيت جهان با ديابت زندگي مي کنند. در حال حاضر ديابت چهارمين علت مرگ و مير در بيشتر کشورهاي توسعه يافته است. در حالت طبيعي، غذا در معده تبديل به گلوگز يا همان قند خون مي شود و قند از معده وارد جريان خون مي شود. لوزالمعده (پانکراس) هورمون انسولين ترشح مي کند و اين هورمون باعث مي شود قند از جريان خوان وارد سلول هاي بدن شود. در نتيجه مقدار قند خون در حد نرمال و متعادل باقي مي ماند.
در بيماري ديابت، انسولين به ميزان کافي در بدن وجود ندارد يا انسولين موجود نمي تواند وظايف خود را به درستي انجام دهد؛ در نتيجه به علت وجود مقاومت در برابر آن، قند خون نمي تواند به طور مؤثري وارد سلول هاي بدن شود و مقدارش بالا مي رود.

ديابت نوع 1
اغلب در سنين پيش از 30 سالگي به وجود مي آيد و به آن « ديابت جواني» مي گويند. اين نوع ديابت15-10 درصد کل مبتلايان ديابت را تشکيل مي دهد. در اين بيماري، توليد انسولين از پانکراس به علت از بين رفتن سلول هاي سازنده انسولين، متوقف مي شود و به همين علت، افراد مبتلا به اين نوع ديابت، بايد از بدو تشخيص انسولين مورد نياز بدن را به صورت تزريقي و روزانه تأمين کنند. از اين رو به آن « ديابت وابسته به انسولين» نيز مي گويند.
ديابت نوع 2 يا « ديابت غير وابسته به انسولين» يا « ديابت بزرگسالان»
  در افراد بالاي 30 سال و چاق ديده مي شود که90-85 درصد کل موارد ديابت را شامل مي شود. در اين گونه از بيماري ديابت، انسولين توليد شده از پانکراس به اندازه کافي انسولين ترشح نمي کند. يا اين که انسولين ترشح شده، به علت پاسخ نامناسب سلول هاي بدن به آن، مخصوصاً در افراد چاق، کارآيي لازم را ندارد.
تغديه بيماران ديابتي از نظر دکتر محمد رضا وفا
بيماري ديابت نوع يک بيشتر در کودکان و نوجوانان ديده مي شود و چون بيمار در سنين رشد است، بايد مطمئن باشيم مواد مورد نياز براي رشدش تأمين مي شود و در عين حال نوع و ميزان کربوهيدرات ها يا غذاي نشاسته اي يا غذاهاي حاوي قند هاي ساده مصرفي او بايد کنترل شود. يعني با توجه به ميزان دوز انسولين مصرفي کودک، بايد ميزان کل کربوهيدرات مجاز براي او را محاسبه کرده و به طور دقيق در وعده هاي غذايي طول روز (شامل سه وعده غذايي اصلي و سه ميان وعده) پخش کرد. در ديابت نوع يک، دوز انسولين و شرايط فيزيولوژيک بدن از عوامل مهم هستند؛ پس مقدار کربوهيدرات کم در هر وعده با تناوب زياد در طول روز، البته با توجه به ميزان انسولين مصرفي اين افراد، از اصول کلي تغذيه اي براي ديابت نوع يک است.

نمايه گلايسمي
  مقدار قندي که در اثر هضم و جذب کربوهيدرات هاي مختلف آزاد مي شود، کاملاً متفاوت است و اين تفاوت با «نمايه گلايسمي» نشان داده مي شود. گروه خاصي از غذاها مثلاً غلات را فرض کنيد؛ سرعت هضم و جذب و مقدار قند آزاد شده از 100 گرم برنج، 100 گرم نان سنگک کاملاً متفاوت است. يعني در زماني مشخص 100 گرم نان لواش قند خون را سريع تر بالا مي برد اما نان سنگک به دليل داشتن فيبر زياد، سرعت هضم و جذب کمتري دارد و قند خون را هم کمتر افزايش مي دهد. پس مي گوييم نمايه گلايسمي نان سنگک از نان لواش کمتر است.

بالاخره چه بخوريم؟
ديابت نوع دو: اساساً قندهاي ساده، چه ساکارز ( در قند و شکر) و چه فروکتوز (قند ميوه) که هضم و جذب سريع و نمايه گلايسمي بالايي دارند، بايد در بيماري ديابت کنترل شوند.
از قديم شنيده ايم، کساني که مرض قند دارند، چاي خود را با قند و شکر ميل نکنند و در عوض از توت خشک و خرما و کشمش استفاده کنند. در مقادير مساوي، گلوکز نسبت به فروکتوز جذب سريع تري دارد و قند خون را بيشتر بالا مي برد؛ اما اکثر افراد حجم ميوه ها و در اصل حجم فروکتوز وارده به بدنشان را ناديده مي گيرند. مثلاً فرض کنيد شخص ديابتي چاي خود را به جاي يک حبه قند کوچک با چهار خرما صرف کند؛ حال اين مقدار قندي که خرما وارد بدن مي کند هم بسيار زياد است و مي تواند خطرات بسيار بيشتري را به بار آورد. کل قندهاي ساده در بيماري ديابت محاسبه مي شوند. کساني که ميوه هاي حاوي فروکتوز بالا را به طور بي رويه مصرف مي کنند، بايد توجه داشته باشند که فروکتوز موجب تحريک ترشح انسولين نمي شود؛ بلکه ماندگاري بيشتري در خون دارد و مانند عاملي اکسيد کننده عمل مي کند و مي تواند عوارض شديد و دراز مدتي را براي شخص به وجود مي آورد. فروکتوز در بدن به راحتي به تري گليسريدها تبديل مي شود؛ بنا براين احتمال افزايش طيف چربي هاي خون که خود از عوارض بيماري ديابت است، در اين افراد بيشتر است؛ پس مصرف کنترل نشده فروکتوز احتمال اختلالات چربي خون و در نهايت بيماري هاي قلبي-عروقي را افزايش مي دهد.
ديابت بارداري: به طور طبيعي، ترشح هورمون هاي رشد، گلوکاگون، کورتيزول، آدرنالين، در دوران بارداري افزايش مي يابد و تمام اين هورمون ها عملکردي مخالف با هورمون انسولين دارند. پس در دوره بارداري به دليل اين تغييرات فيريولوژيک، مقدار انسولين کاهش مي يابد. حال اگر خانم بارداري در خانواده سابقه بيماري ديابت داشته باشد، قبل از بارداري هم مقداري اضافه وزن داشته باشد، کم تحرک باشد و در دوره بارداري هم از غذاهاي نامناسب استفاده کند، تمام اين عوامل باعث مي شوند که اين خانم بارداري خود را با خطر بيشتري شروع کند. مثلاً اگر شخصي با سابقه ژنتيک بيماري ديابت، در دوران بارداري اش از غذاهايي با نمايه گلايسمي بالا مصرف کند، استعداد ابتلا به ديابت در دوران بارداري برايش بيشتر خواهد بود؛ زيرا انسولين بدن او به دليل تغييرات طبيعي بدن در طول دوران بارداري، توانايي تنظيم قند خون را نخواهد داشت. در اين صورت، هم مشکلات زيادي براي مادر به وجود خواهد آمد و هم چنين دچار بيماري هاي دراز مدتي خواهد شد؛ مثلاً ممکن است نوزادي با جثه بزرگ به دنيا آورد که در اين صورت احتمال چاقي و ابتلا به بيماري هاي مزمن بيشتر خواهد بود. مي توان گفت 50 الي 70 درصد مادراني که دچار ديابت بارداري مي شوند در آينده و بعد از طي دوران بارداري به ديابت نوع دو مبتلا خواهند شد.
خانمي که در دوران بارداري ديابت به سراغش آمده، بايد مانند ديگر بيماران ديابت نوع دو مقدار کل و نوع کربو هيدرات مصرفي، فاصله وعده هاي غذايي و نمايه گلايسمي کربو هيدرات ها را در کل دوره بارداري اش کنترل کند و دقت کند ويتامين ها، مواد معدني، اسيدهاي چرب ضروري و پروتئين کافي براي رشد مطلوب جنينش را دريافت کند. مراجعه به مشاور تغديه در اين دوران بسيار حائز اهميت است.
نکته : ديابت بارداري در دوران بارداري رخ مي دهد. اين نوع ديابت معمولاً گذرا است و بعد از اتمام حاملگي بهبود مي يابد. البته خانم هاي مبتلا به ديابت بارداري ، کمي در خطر ابتلا به ديابت نوع 2 هستند.

پيشگيري را جدي بگيريد
  قاطعانه مي گويم که پيشگيري از ديابت ممکن است هر قدر هم سابقه فاميلي ديابت در يک خانواده زياد باشد فرد مي تواند با دانش و اطلاعات تغذيه اي جديد از الگوي غذايي سالم تبعيت کند و از تمام گروه هاي غذايي به مقدار متناسب ميل کند؛ اما لازم است به نکات ظريف تغديه اي بها دهد. سرانه مصرف ميوه و سبزي در کشور ما بسيار پايين است. همان طور که مي دانيد، ميوه و سبزي سرشار از فيبرها و ويتامين ها هستند که در تعادل قند خون و تعادل متابوليک بدن نقش بسيار مهمي دارند. از طرفي، مصرف غذاهاي با دانسيته انرژي بالا و زمينه ساز چاقي هم طرفداران زيادي دارد. تأکيد مي کنم يکي از مهم ترين عوامل بروز ديابت چاقي و کم تحرکي است؛ به اين ترتيب اگر فردي در خانواده خود سابقه ديابت داشته باشد، دچار چاقي شود و کم تحرک هم باشد، آغوشش را براي بيماري ديابت باز کرده است! و به عکس اگر بتواند وزن خود را کنترل کند و فعاليت فيزيکي و ورزش را در برنامه روزانه خود بگنجاند و از الگوي غذايي سالمي هم پيروي کند، قادر است اين بيماري را براي هميشه از خود براند.

نوشابه هاي رژيمي کاره اي نيستند
  نوشابه هاي گاز دار فقط از جنبه قند زياد مورد بحث نيستند؛ ديگر ترکيبات مضر آنها نيز به شدت براي بدن ضرر دارد ( مثلاً کولا محرک ترشح اسيد معده است) و اصلاً به عنوان ماده غذايي ارزشمند به حساب نمي آيند. نوشابه هاي رژيمي هم به دليل داشتن قند مصنوعي براي افراد تبليغ مي شوند. قند مصنوعي در بدن متابوليزه نمي شود و مقدار قند خون را بالا نمي برد اما اغلب قندهاي مصنوعي در مقايسه با مقدار مساوي قندهاي معمولي، شيريني بيشتري دارند و فرد مصرف کننده به طور غير طبيعي حس چشايي خود را تضعيف مي کند. بايد توجه کنيم که حواس انسان هميشه حالت سازشي دارد و اگر شخصي خود را به مصرف اين قندهاي مصنوعي عادت بدهد و بعد از مدتي بخواهد براي تنوع يک خرما ميل کند، اين خرما ديگر برايش حس شيريني ايجاد نمي کند؛ به طور کلي قندهاي معمولي ديگر برايش آن حس شيريني قبلي را نخواهند داشت و فرد مجبور مي شود براي ايجاد احساس شيريني که در قندهاي مصنوعي حس مي کرده، مقدار قند طبيعي مصرفي خود را افزايش دهد تا بخشي از شيريني تجربه شده با قند مصنوعي را داشته باشد.

ديابتي ها! چربي را بي خيال شويد!
  توجه به مقدار و نوع چربي مصرفي در بيماران ديابتي بسيار با اهميت است . با توجه به ميزان انرژي مورد نياز و شرايط فردي بيمار ديابتي مقدار کل چربي مجاز محاسبه مي شود. معمولاً 55 تا 65 درصد اين انرژي باز کربو هيدرات هايي که نمايه گلايسمي پايين دارند تأمين مي شود، 25 درصد اين انرژي هم از چربي هاي فاقد اسيدهاي چرب اشباع در گوشت قرمز، روغن نباتي، شير و لبنيات به ميزان فراوان وجود دارد که مي تواند اختلالات چربي خون را افزايش دهد. اسيدهاي چرب غير اشباع با يک باند دوگانه مثل اولئيک اسيد روغن زيتون، اسيدهاي چرب با چند باند دو گانه مانند اسيدهاي چرب امگا 3 در ماهي ، ميگو و به ميزان کم در مرغ وجود دارند.

متخصص تغذيه مشاوري براي زندگي شما
اکثر افراد تصور مي کنند که فقط چاق ها بايد به متخصص تغذيه مراجعه کنند. به طورصريح و روشن عرض مي کنم، بيماران ديابتي به تنهايي قادر به تنظيم قند خون شان نيستند و مهم ترين نيازشان يک برنامه غذايي دقيق به همراه آموزش هاي تغديه اي از طرف يک مشاور تغذيه اي است.
ما نه تنها براي بيماران ديابتي، بلکه براي افرادي که بيماري هاي قلبي- عروقي ، بيماري هاي کبدي، بيماري هاي کليوي، بيماري هاي متابوليسمي و تمام بيماري هايي که به هر نحوي با تغذيه انسان مرتبط مي شوند ، برنامه هاي غذايي ويژه تنظيم مي کنيم.

گردآوری و انتشار : پایگاه تخصصی دیابت ایران